Zdaniem socjologów wartością najwyższą w życiu każdego człowieka, jest rodzina. Stanowi ona w życiu większości z Nas wartość nie do przecenienia. Skąd zatem wzięło się powiedzenie, że „ z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciach” – tego nie wie nikt. Jedyne bowiem co wiemy, to że istnieją w życiu sytuacje, które są w stanie poróżnić nawet najbardziej zgraną rodzinę.
Gdyby tak każdy z nas zastanowił się nad tym jakie mogą być tego przyczyny zapewne powstałaby cała lista. Jeżeli natomiast zapytamy o to samo prawnika, odpowiedź będzie prosta – ZACHOWEK.
Jak wiemy, z chwilą śmierci spadkodawcy spadek ulega otwarciu a spadkobiercy nabywają prawa do majątku spadkowego. Powołanie do spadku wynika bądź to z ustawy bądź z testamentu, a o kolejności dziedziczenia decydują przepisy kodeksu cywilnego, o czym pisałam już na łamach artykułu: „Jak nie odziedziczyć długów- czyli co warto wiedzieć o postępowaniu spadkowym” https://www.mikrokasa.pl/blog/2017/10/26/jak-nie-odziedziczyc-dlugow-czyli-co-warto-wiedziec-o/
Z racji tego, że niemal każdy kto uzyskał pełnoletność ma prawo do samodzielnego rozporządzania swoim majątkiem zarówno za życia jak i na wypadek śmierci, ustawodawca zdecydował się zabezpieczyć interesy najbliższej rodziny zmarłego, w razie gdyby ten postanowił pominąć ją w pozostawionym przez siebie testamencie.
Tak też, na mocy kodeksu cywilnego – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, których zmarły nie uwzględnił w testamencie, a którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się w tymże spadku udziały. Co do zasady zachowek stanowi połowę należnego udziału spadkowego, jeżeli natomiast uprawniony byłby trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony byłby małoletni – wysokości zachowku wynosiłaby wówczas dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by uprawnionemu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Kiedy już uda się nam ustalić należny uprawnionemu ułamek wartości udziału spadkowego oblicza się tzw. substrat zachowku, który równy jest czystej wartości spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu. W kolejnym kroku pozostaje już tylko ustalić konkretną wartość kwoty zachowku dla danej osoby biorąc pod uwagę przepisy spadkowe kodeksu cywilnego oraz wyliczony substrat zachowku.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Jednocześnie przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Ponadto przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Z kolei przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (np. dziecku) nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Tak więc wszyscy ci, którzy z jakiegoś powodu zostali w testamencie pominięci nie do końca zostaną na przysłowiowym lodzie – albowiem na otarcie łez przysługiwać im będzie prawo do zachowku. Każdy uprawniony może się o niego starać w przypadku, gdy nie otrzymał należnej mu części spadku ani na skutek dziedziczenia bądź zapisu w testamencie, ani na skutek darowizny poczynionej przez spadkodawcę jeszcze za życia, a zaliczanej do spadku.