Lata współczesne to nieustający festiwal kultu młodości. Z każdej strony atakują nas informacje i zdjęcia, które krzyczą, by skupić się na „tu i teraz”. Czy zatem powinniśmy żyć tak, jakby jutra miało nie być? Niekoniecznie. Warto już dzisiaj zadbać o naszą przyszłość, by na każdym etapie życia nasze „tu i teraz” było dla nas satysfakcjonujące. Bo choć współczesna medycyna jest w stanie opóźnić procesy starzenia, to warto pamiętać, że na razie nie jesteśmy w stanie zatrzymać tego procesu w całości.
Starzenie się ludzi jest zjawiskiem naturalnym. Ludzie starzeli się, starzeją i będą się starzeć, a uświadomienie sobie tego pozwala nam nie tylko bardziej doceniać każdą mijającą chwilę, ale także odpowiednio się do tego przygotować. Celem tego artykułu jest przedstawienie jednego z dostępnych w polskim prawie instrumentu – umowy dożywocia, który pozwala na zabezpieczenie swoich interesów podczas jesieni życia. I choć sama nazwa tej umowy nie nasuwa przyjemnych skojarzeń, to jest to efektywny sposób na to, by z wyprzedzeniem zabezpieczyć swoją przyszłość.
Czym zatem jest taka umowa? Jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej na podstawie, której jedna ze stron – zwana dożywotnikiem – przenosi na drugą stronę własność nieruchomości, w zamian za zapewnienie jej dożywotniego utrzymania. Warty podkreślenia jest fakt, że strony takiej umowy nie muszą być spokrewnione, a umowa ta może dotyczyć nie tylko właściciela nieruchomości, ale także osób trzecich. Należy jednak pamiętać, iż omawiane prawo jest osobistym prawem majątkowym, które jest niezbywalne i nie podlega dziedziczeniu, a zatem wygasa zawsze na skutek śmierci dożywotnika, a jeżeli zostało uprzednio ustanowione na rzecz kilku osób, ulega odpowiedniemu zmniejszeniu – z chwilą śmierci jednej z nich. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zbywcą nieruchomości może być wyłącznie osoba fizyczna, jednak nabywcą takiej nieruchomości może być każdy podmiot prawa cywilnego, co niewątpliwie zwiększa atrakcyjność tego rodzaju oferty na rynku nieruchomości. Jeżeli zaś chodzi o rodzaj nieruchomości, to przedmiotem tej umowy może być zarówno nieruchomość gruntowa, jak i lokalowa, a także udział we współwłasności takiej nieruchomości.
Na co więc możemy liczyć, decydując się na umowę dożywocia? Co do zasady – treść i zakres świadczeń należnych dożywotnikowi są regulowane poprzez zawartą umowę. W orzecznictwie ugruntowało się jednak stanowisko, że nabywca nieruchomości w ramach stosunku dożywocia obowiązany jest do spełniania takich świadczeń na rzecz dożywotnika, które zaspokoją jego potrzeby w taki sposób, aby nie musiał on samodzielnie przyczyniać się do zdobywania środków na zaspokojenie niezbędnych wymagań życiowych. Jeżeli jednak nie określono umownie zakresu świadczeń, to stosownie do przepisów kodeksu cywilnego, w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i opiekę w chorobie oraz wyprawić mu własnym kosztem pogrzeb, odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Umowa dożywocia zawierana jest z dużym wyprzedzeniem, co może budzić uzasadniony niepokój oraz wątpliwości: Co jeśli zmienią się nasze potrzeby lub oczekiwania po zawarciu umowy? Czy możliwa jest zmiana warunków już po jej podpisaniu? Ustawodawca jasno odpowiada na te pytania. Uregulowany przez strony stosunek prawny dożywocia może być modyfikowany w każdym czasie trwania umowy. Poza świadczeniami wynikającymi z istoty stosunku prawnego dożywocia, nabywca nieruchomości może ponadto zobowiązać się do ustanowienia na rzecz dożywotnika prawa użytkowania oznaczonej części nieruchomości, służebności mieszkania lub innej służebności osobistej.
Relacje międzyludzkie są dynamicznym procesem, a ich charakter jest trudny do przewidzenia w długim horyzoncie czasowym, dlatego ustawodawca przewidział sytuację, w której z uwagi na zmianę stosunków między zainteresowanymi, niemożliwym stanie się wykonanie umowy zgodnie z jej pierwotnym brzmieniem. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem, a zobowiązanym takie stosunki, że nie można będzie wymagać od stron pozostawania ze sobą w bezpośrednim sąsiedztwie, sąd na żądanie którejkolwiek z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, odpowiadającą wartości tych uprawnień.
Umowa dożywocia niesie za sobą wiele korzyści jako sposób zapewnienia sobie bytu na czas, kiedy ta opieka jest dla nas najcenniejsza i najbardziej wartościowa. Na zakończenie należy jednak pamiętać, że umowy o dożywocie nie spiszemy samodzielnie – przepisy prawa nakładają na nas obowiązek sporządzenia takiej umowy w formie aktu notarialnego, w przeciwnym razie umowa będzie nieważna.
Już dziś warto sobie zadać pytanie jak chcemy, żeby wyglądała nasza przyszłość – czy chcemy odpowiadać za swoje potrzeby do końca naszego życia bez względu na to, co przyniesie przyszłość, czy jednak bardziej cenimy stabilizację i zapewniony zapisami umownymi ciepły kąt i spokojną głowę? Czas biegnie nieubłaganie, a rozsądny plan na przyszłość pozwoli cieszyć się teraźniejszą chwilą i planować dalsze etapy naszego życia już teraz.