W obecnych czasach- w których głównym środkiem konkurowania producentów na rynku jest cena, a nie jakość produktu, a proceder planowanego postarzania produktów wymógł na organach Unii Europejskiej podjęcie stosownej legislacji- sytuacje, w których nabyte przez nas rzeczy ulegają usterkom, nie należą do rzadkich. Wówczas kupujący, stając przed wizją batalii prawnej ze sprzedawcami, niejednokrotnie rezygnują z dochodzenia swoich praw, przewidując nieuchronną porażkę. Niesłusznie! Należy mieć bowiem na względzie, że przepisy Kodeksu cywilnego statuują instrumenty prawne, będące nader skutecznym narzędziem w sporze toczonym ze sprzedawcą o naprawę bądź wymianę wadliwego towaru. Rzeczone uprawnienia to przede wszystkim rękojmia i gwarancja.
Pierwsze z wyżej wymienionych praw- rękojmia- ustanowiona jest przepisem art. 556 Kodeksu cywilnego, na mocy którego sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną, które nie były znane kupującemu w chwili zawarcia umowy. Jak doprecyzowują kolejne przepisy: wada fizyczna rzeczy polega na jej niezgodności z umową. Sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy rzecz nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie albo cel wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy. Z wadą fizyczną rzeczy mamy do czynienia również wówczas, gdy rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego; gdy nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a ten nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia bądź gdy rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym. Wada prawna rzeczy z kolei objawia się w sytuacji, gdy- między innymi- sprzedana rzecz stanowi własność osoby trzeciej albo wówczas, gdy jest obciążona prawem osoby trzeciej.
W przypadku wystąpienia co najmniej jednej z powyższych przesłanek, kupującemu przysługuje prawo do żądania obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy, w następstwie którego kupujący oddaje sprzedawcy wadliwą rzecz, a ten zwraca mu uiszczoną cenę zakupu. Tym niemniej kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada rzeczy jest nieistotna. W tym miejscu należy przy tym wyjaśnić, że sprzedawca pod pewnymi warunkami uprawniony jest do wymiany rzecz wadliwej na wolną od wad albo usunięcia wady, chyba że zakupiona rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie wymienił rzeczy na wolną od wad lub nie usunął jej wady. Jeżeli jednak kupującym jest konsument, może on zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady rzeczy.
Co do zasady sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat. Jednakże, jeżeli kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu. Odnosząc się do kwestii kosztów związanych z wykonywaniem prawa rękojmi wskazać należy, że koszty dostarczenia wadliwej rzeczy sprzedającemu, jak również i koszty wymiany bądź naprawy rzeczy ponosi sprzedawca. Obowiązkiem kupującego jest natomiast dostarczenie rzeczy wadliwej do miejsca oznaczonego w umowie sprzedaży, a gdy takiego miejsca nie określono – do miejsca, w którym rzecz została wydana kupującemu. Jeżeli jednak ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania dostarczenie rzeczy przez kupującego byłoby nadmiernie utrudnione, kupujący obowiązany jest udostępnić rzecz sprzedawcy w miejscu, w którym się ona znajduje.
Omawiając drugi z przywołanych na wstępie instrumentów prawnych, tj. gwarancję, należy w pierwszym rzędzie wyjaśnić, że w przeciwieństwie do prawa rękojmi, które z mocy prawa dotyczy generalnie każdej umowy sprzedaży, to w myśl art. 577 Kodeksu cywilnego dla udzielenia gwarancji niezbędne jest złożenie stosownego oświadczenia gwarancyjnego przez gwaranta, którym w praktyce najczęściej jest sprzedawca bądź producent rzeczy. Oświadczenie gwarancyjne określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Z tego też powodu, w przeciwieństwie do instytucji rękojmi, niemożliwym jest szczegółowe wyartykułowanie praw przysługujących kupującym z gwarancji, gdyż każdorazowo uzależnione będą one od treści poszczególnych oświadczeń gwarancyjnych.
Przepisy Kodeksu cywilnego w zasadzie ograniczają się do wyszczególnienia kryteriów, jakim odpowiadać powinny te oświadczenia oraz ustanawiają uprawnienia kupującego z gwarancji, na wypadek, gdy oświadczenie gwarancyjne nie reguluje danej kwestii. I tak np. regulacje kodeksowe wskazują, że oświadczenie gwarancyjne musi zawierać podstawowe informacje potrzebne do wykonywania uprawnień z gwarancji, a obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie lub zapewnieniu innych usług. Jednocześnie Kodeks zastrzega, że jeżeli w oświadczeniu gwarancyjnym nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Co do zasady, wykonujący uprawnienia wynikające z gwarancji, powinien dostarczyć rzecz na koszt gwaranta do miejsca wskazanego w gwarancji lub do miejsca, w którym rzecz została wydana przy udzieleniu gwarancji.
Konkludując należy ponownie wyraźnie podkreślić, że- w przeciwieństwie do uprawnień wynikających z rękojmi- uprawnienia z gwarancji przysługują wyłącznie wtedy, gdy nabyty towar objęty jest oświadczeniem gwarancyjnym, którego treść z kolei nie jest nadto szczegółowo uregulowana przepisami Kodeksu cywilnego. W praktyce zatem poszczególne oświadczenia gwarancyjne istotnie różnią się od siebie, a zatem określenie sytuacji prawnej uprawnionych z gwarancji wymaga każdorazowego przeanalizowania ich treści. Co istotne, kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji, a wykonanie uprawnień z gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi.